AMEA-nın N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası (ŞAR) Azərbaycan
SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə 1959-cu ildə yaradılıb. Rəsədxananın
yaradılmasında əsas məqsəd respublikada qədim ənənələrə və köklərə malik
olan astronomiya elminin dirçəlişi, ölkənin intellektual potensialının
strateji kosmik tədqiqatlara cəlb edilməsi olub. 1960-1970-ci
illərdə ŞAR-a müasir teleskoplar alınmış, kadr hazırlığı, müvafiq
infrastrukturun yaradılması istiqamətində mühüm işlər görülüb. Bu dövrdə
rəsədxana böyük irəliləyiş nəticəsində keçmiş SSRİ-nin ən böyük üç
rəsədxanasından birinə çevrilib.
Şamaxı Astrofizika
Rəsədxanası dəniz səviyyəsindən 1500 m. hündürlükdə yerləşir və buna
görə dünyanın bir sıra astronomik rəsədxanalarını qabaqlayır.
Rəsədxananın yerləşdiyi nöqtənin coğrafi enliyi 40 dərəcə təşkil edir.
Bura çətin müşahidə olunan cənub göyünün öyrənilməsində müəyyən
üstünlüklərə malikdir. Burada müşahidə olunan aydın gecələrin sayı
190-200 təşkil edir ki, bu mənada da ŞAR dünya rəsədxanalarının
əksəriyyətini üstələyir. Şamaxı rəsədxanası müsəlman aləmində ən
böyük rəsədxanadır.
Marsda və Ayda bir neçə krater ŞAR
əməkdaşlarının adı ilə adlandırılıb. Azərbaycan astronomlarının
qazandığı nüfuz sayəsində Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı bir sıra kiçik
planetlərə Azərbaycan adları (Nizami, Tusi, Cavid, Maqomayev,
Azərbaycan, Şamaxı rəsədxanası və s.) verib. Qeyd edək ki,
rəsədxanada aparılan təmir işlərindən sonra yeni cihazların
quraşdırılmasına başlanılıb. Rəsədxananın elmi katibi Vaqif Xəlilovun
sözlərinə görə, ən böyük 2 metrlik teleskop Çexiya şirkəti
mütəxəssisləri tərəfindən modernləşdiriləcək və onun idarə olunması tam
avtomatlaşdırılacaq.
Göy cisimlərinin əksinin alınması üçün
işlədilən spektoqraf aparatı isə artıq yenilənib.V.Xəlilov deyir ki, bu
da ulduzların müşahidəsini apararkən onların ətrafında ekzoplanetlərin
yaranması və ümumiyyətlə planetlərin olması barədə məlumatlar
toprlanmasına kömək edəcək.
Yeni spektoqraf teleskopun
modernləşdirilməsindən sonra işə salınacaq. Yəni yenilənmədən sonra
köhnə avadanlıq vasitəsi ilə planetlərin və göy cisimlərinin bu
əkslərinin keyfiyyəti bir neçə dəfə yüksələcək. Təbii ki, bununla
aparılan astroloji tədqiqatların da səviyyəsi və elmi sanbalı qat-qat
çoxalacaq. Bir sözlə, Azərbaycan astrofizikləri göy cisimlərinin
yaranması, hərəkəti və kainatın dinamikası barədə müstəqil olaraq fikir
irəli sürə biləcək.
Hələlik isə rəsədxana köhnə, yəni bir
qədər əvvəlki nəsil avdanlıqlarla işləyir.
Qeyd edək ki,
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının 50 illik yubileyi ilə bağlı Milli
Elmlər Akademiyasında tədbirlər planı da hazırlanıb. Ən əsası isə bu il
Bakıda Astrofizikaya dair beynəlxalq elmi konfrans təşkil ediləcək.
|